Ορισμός του φαινομένου του ενδοσχολικού εκφοβισμού/ ενδοσχολικής βίας:
Η διαρκής και επαναλαμβανόμενη/συστηματική κακοποίηση του άλλου, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει τη χρήση λεκτικής ή και φυσικής βίας ή και των δυο μορφών επιθετικής συμπεριφοράς, με σκοπό την πρόκληση ψυχικού και σωματικού πόνου, αισθήματος αδυναμίας και απόγνωσης στον άλλο με αντίστοιχα ψυχο-κοινωνικά οφέλη για το θύτη (π.χ. αίσθημα κυριαρχίας, να είναι δημοφιλής, να αντισταθμίζει της προσωπικές μειονεξίες, κλπ.)
Βασικά χαρακτηριστικά του ενδοσχολικού εκφοβισμού/ ενδοσχολικής βίας:
H συμπεριφορά λαμβάνει χώρα σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Τα θύματα είναι συνήθως ίδια.
Υπάρχει μια άνιση αντιπαράθεση καθώς ο δράστης υπερέχει σε δύναμη (λόγω σωματικής /αριθμητικής /ηλικιακής υπεροχής) έναντι του θύματος.
Το κίνητρο της πράξης είναι η ενόχληση ή ακόμα και η πρόκληση πόνου και η ικανοποίηση που απολαμβάνει από αυτή την κατάσταση ο δράστης.
Μορφές/ είδη Εκφοβισμού
Σωματικός:
χτυπήματα
φτύσιμο
σπρώξιμο
κλωτσιές
βανδαλισμός
κλέψιμο
σωματικές πράξεις που ταπεινώνουν
βίαιη είσπραξη χρηματικού ποσού
Λεκτικός:
αρνητικά σχόλια ή πειράγματα για την εμφάνιση, το ντύσιμο, τις πράξεις του ατόμου
κουτσομπολιά ή διάδοση φημών
σκόπιμο ντρόπιασμα ή δημόσια διαπόμπευση/ δημόσιος χλευασμός
αποξένωση από την ομάδα
βρισιές
απειλή για δημοσίευση προσωπικών πληροφοριών
παρενόχληση με τηλεφωνήματα, e-mail, απειλητικά γράμματα (cyberbullying)
Συναισθηματικός:
απόρριψη /εκτοπισμός /συστηματικός αποκλεισμός από την ομάδα
ρατσιστικά σχόλια
Εμφάνιση/ Συχνότητα του ενδοσχολικού εκφοβισμού/ βίας:
Η κορύφωση στην εμφάνιση του φαινομένου του εκφοβισμού και της θυματοποίησης είναι κυρίως ανάμεσα στις ηλικίες των 11-13 ετών.
To 73% έπεσε θύμα έστω και μία φορά στο σχολείο στις ηλικίες 11 ? 13 ετών.
Τα παιδιά με ιδιαιτέρες δυσκολίες/ανάγκες /ευαισθησίες κινδυνεύουν περισσότερο να πέσουν θύματα στιγματισμού /κακοποίησης /εξοβελισμού, και στο οικογενειακό, και στο σχολικό /κοινωνικό πλαίσιο.
Επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των θυμάτων
χαμηλή αυτοεκτίμηση
συναισθήματα μοναξιάς
φτωχές κοινωνικές σχέσεις /σχολική εγκατάλειψη
περισσότερα συμπτώματα άγχους
ψυχοσωματικές εκδηλώσεις
Συναισθηματικές εμπειρίες και αντιδράσεις των θυμάτων:
Βιώματα τραύματος, αρνητικά συναισθήματα και φαντασιώσεις (όπως, π.χ. οργή, θυμός, λύπη, φόβος, συναισθήματα αβοήθητου, γενικευμένο άγχος, κοινωνική φοβία, αισθήματα μοναξιάς, φόβος θανάτου και αισθήματα τρομοκρατίας-πανικού σε κάποιες περιπτώσεις ομαδικών εκφοβισμών, φαντασιώσεις θανάτου των διωκτών, κλπ.)
Ενδείξεις ότι το παιδί είναι θύμα εκφοβισμού και βίας στο σχολείο
Το παιδί δείχνει μειωμένη διάθεση ή αρνείται να έρθει στο σχολείο με πρόσχημα κάποια αδιαθεσία,
αν κάνει αδικαιολόγητες απουσίες,
αν έχει απροσδόκητη μαθησιακή πτώση που αποτυπώνεται σε χαμηλούς βαθμούς,
αν στα διαλείμματα περνά το χρόνο του γύρω από τους εκπαιδευτικούς και τα γραφεία,
αν καθυστερεί να έρθει στο σχολείο ή αργεί να επιστρέψει στο σπίτι,
αν αρχίζει να αλλάζει τους δρόμους μέσα από τους οποίους έρχεται στο σχολείο ή επιστρέφει από αυτούς στο σπίτι
αν τα ρούχα του συχνά είναι σκισμένα και κατεστραμμένα,
αν έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα ή άλλες ενδείξεις επίθεσης και αποφεύγει να εξηγήσει πώς συνέβησαν,
αν συχνά χάνει τα πράγματά του,
αν συχνά ζητά χρήματα από τους γονείς του γιατί έχασε αυτά που του έδωσαν,
αν αρνείται να συμμετέχει σε σχολικές εκδηλώσεις και δραστηριότητες,
αν υπάρξουν ξαφνικές αλλαγές στη διάθεσή του που επιμένουν,
αν παραπονιέται για ψυχοσωματικά προβλήματα/ σωματικούς πόνους.
Είδη ? Χαρακτηριστικά δραστών (bullies)
EΠΙΘΕΤΙΚΟΙ
> Χρήση Φυσικής/Σωματικής Βίας (κυρίως) και Άμεσοι/ Ευθείς Εκβιασμοί
Συγκαλυμμένα EΠΙΘΕΤΙΚΟΙ
> Χρήση πιο εκλεπτυσμένων τρόπων άσκησης ψυχολογικής βίας
ΠΑΘΗΤΙΚΟ- ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΙ
> Υιοθέτηση προκλητικής συμπεριφοράς με στόχο την κινητοποίηση του θύματος και την παρέμβαση του δράστη
ΔΡΑΣΤΕΣ ΠΡΩΗΝ ΘΥΜΑΤΑ
Γενικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά των παιδιών ?θυτών
Οι θύτες του εκφοβισμού είναι συχνά παιδιά οξύθυμα, με μικρή ανοχή στις ματαιώσεις, που διαμαρτύρονται ότι αδικούνται κάθε φορά που υφίστανται κάποιου είδους κύρωση για τη συμπεριφορά τους, ενώ ανοιχτά επικροτούν τη βία ως μέσο διεκδίκησης και «απόδοσης δικαιοσύνης».
Πολλά από αυτά τα παιδιά «κουβαλάνε» επιθετικά συναισθήματα και εντάσεις μέσα τους, που τους δημιουργούν φαντασιώσεις επιθετικότητας, ενώ νοιώθουν ότι αν δεν είναι επιθετικοί δεν πρόκειται να «επιβιώσουν»/ ή να καταφέρουν κάτι.
Ενώ πολλά άλλα χαρακτηρίζονται από συναισθηματική ανωριμότητα και έλλειψη εν-συναίσθησης για τον πόνο του άλλου.
Γενικά ψυχικά και οικογενειακά χαρακτηριστικά των παιδιών- θυτών
φυσική /σωματική δύναμη/ κοινωνική ισχύ
παρορμητικές τάσεις στην οικογένεια
έλλειψη συναισθηματικής κατανόησης για τα θύματά τους /έλλειψη μεταμέλειας για τις πράξεις τους
διαταραχές ψυχικής υγείας
αντικοινωνικές προσωπικότητες/ αντικοινωνικά σαδιστικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας
συναισθηματική ανωριμότητα
θύματα ενδοοικογενειακής παραμέλησης ή βίας
σχολική αποτυχία /μη σχολική ενσωμάτωση
Προβλήματα στη διαχείριση των (εσωτερικών /εξωτερικών) προβλημάτων μέσω της επιθετικής /παραβατικής συμπεριφοράς
Απουσία, προβληματική παρουσία πατέρα, επιθετικά πρότυπα επικοινωνίας και διαχείρισης προβλημάτων
Εγωκεντρικές πρακτικές ανατροφής, υπερβολική ενίσχυση του προσωπικότητας του παιδιού/ χωρίς όρια ανατροφή, με ή χωρίς συναίσθημα, χωρίς αναφορά στον (κοινωνικό) Άλλο,
εγωκεντρικές προσωπικότητες γονέων και παιδιών, ενίσχυση αισθήματος κυριαρχίας με κάθε τρόπο (εκπλήρωση γονικών αναγκών)
Απουσία ανάπτυξης ενσυναίσθησης και συναισθηματικότητας
Αδυναμία γονέων να καλύψουν τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών (χωρίς οι ίδιοι να είναι απαραίτητα προβληματικοί), υπερβολική χαλαρότητα, έλλειψη γονικής εποπτείας
Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά παιδιών-θυτών
Παιδιά θύτες που χρησιμοποιούν κυρίως σωματικές μεθόδους θυματοποίησης /κακοποίησης υπολείπονται:
σε κοινωνικές δεξιότητες
σε δεξιότητες διαπροσωπικών σχέσεων /επίλυσης προβλημάτων /διαχείρισης συγκρούσεων με εναλλακτικούς τρόπους
θεωρούν τους εαυτούς ως αποδεκτούς / δημοφιλείς λόγω της δύναμης τους
Παιδιά θύτες που χρησιμοποιούν κυρίως μη σωματικές μεθόδους θυματοποίησης /κακοποίησης:
πιθανόν να έχουν ανεπτυγμένες κοινωνικές /μαθησιακές δεξιότητες
πιθανόν να προέρχονται και από ανωτέρα κοινωνικοοικονομικά στρώματα
χαρακτηρίζονται όμως συχνά από προβληματικά στοιχεία προσωπικότητας /ψυχοσύνθεσης /συναισθηματική ανωριμότητα /έντονες ανταγωνιστικές /επιθετικές τάσεις
Διάφορες μορφές ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών, εγγενών και επίκτητων ψυχοκοινωνικών δυσκολιών, σηματοδοτεί,, ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου
Διαφοροποίηση εκδήλωσης φαινομένου βάσει Φύλου θυμάτων
Τα αγόρια πέφτουν θύματα άμεσου εκφοβισμού (σωματική βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης) ενώ τα κορίτσια έμμεσου (βρισιές, πειράγματα, αποκλεισμός /εξοστρακισμός από τις ομάδες /διαπροσωπικές σχέσεις κλπ)
Τα αγόρια θύτες χρησιμοποιούν περισσότερο σωματικούς /βίαιους τρόπους εκφοβισμού
Τα κορίτσια σ μεγαλύτερο βαθμό συγκαλυμμένες ή έμμεσες μορφές εκφοβισμού
Τα κορίτσια θυματοποιούνται από τα αγόρια σε ποσοστό 60%
Τα αγόρια θυματοποιούνται από τα αγόρια σε ποσοστό 80%
Οι διαφορές του σχολικού εκφοβισμού από τη σύγκρουση μεταξύ μαθητών
Όταν δύο παιδιά συγκρούονται, η σχέση είναι ισότιμη, έχουμε την ίδια κοινωνική αξία μέσα στην ομάδα. Στον εκφοβισμό, μια βασική διαφορά είναι η διαφορετική ισχύς της δύναμη. Πάντα, ο θύτης έχει περισσότερη δύναμη από το θύμα, το οποίο βρίσκεται σε ευάλωτη θέση, είτε γιατί μειονεκτεί αριθμητικά, είτε γιατί μειονεκτεί σε κύρος, σε επιρροή προς τους υπόλοιπους. Στη σύγκρουση τα παιδιά είναι φίλοι, στον σχολικό εκφοβισμό όχι. Επιπλέον η σύγκρουση μπορεί να γίνει στον αύλειο χώρο του σχολείου, στη διάρκεια για παράδειγμα ενός παιχνιδιού, ενώ στον εκφοβισμό, υπάρχει προγραμματισμένη συμπεριφορά, υπάρχει σχεδιασμός.
Επίσης πολύ σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο εκφοβισμός είναι μια συστηματική συμπεριφορά, επαναλαμβανόμενη σε αντίθεση με τη σύγκρουση.
Ο σχολικός εκφοβισμός έχει σοβαρές συνέπειες στο θύμα, στο δράστη, στους παρατηρητές, στη σχολική κοινότητα. Αντίθετα, μια σύγκρουση θα ξεπεραστεί πολύ εύκολα. Το πλέον σημαντικό στοιχείο στον εκφοβισμό είναι ότι ο θύτης θέλει να επιβεβαιώσει τη δύναμη του, έναντι του θύματος.